Theo một lão làng của nền cờ Xô Viết, ông Mikhail Botvinnik, có 4 điều tạo nên sưc mạnh của một kỳ thủ, đó là: năng khiếu cờ, cá tính mạnh, thể lực và sự chuẩn bị đặc biệt. Trong thời gian gần đây, đối với vấn đề chuẩn bị (đào tạo, chuẩn bị trước các ván đấu), các phương pháp mới với việc sử dụng máy tính và các phần mềm cờ vua đã trở nên hiệu quả hơn rất nhiều. Đáng tiếc là việc khai thác phần mềm và các tài nguyên trên internet (ebook, video..) cho mục đích đào tạo chưa được đề cập nhiều. Bài báo này là chia sẻ của đại kiện tướng Irina Mikhailova, huấn luyện viên của câu lạc bộ cờ vua Petrosian, Moscow. Sau 6 năm áp dụng máy tính vào đào tạo cho các VDV trẻ, kết quả đạt được rất tuyệt vời.
So với trước đây, hiện nay việc chuẩn bị (cả trong đào tạo, thi đấu) của các VDV trẻ đã khác rất nhiều nhờ vào sự tiến bộ của công nghệ thông tin. Máy tính cá nhân đã có tốc độ xử lý rất nhanh và khả năng lưu trữ lớn, đã cho phép các chức năng thu thập, hệ thống hóa và lưu trữ, phân tích các dữ liệu về cờ vua (các ván đấu, các hình cờ cần phân tích, lý thuyết khai cuộc, cờ tàn...) được thực hiện với hiệu quả, chất lượng cao nhất. Các bài tập cờ, các phần mềm luyện tập hiện nay đã trở nên rất mạnh dựa trên một cơ sở dữ liệu ván đấu đồ sộ và một phần mềm tính toán thông minh. Mikhailova cho rằng việc đạt được chuẩn IM là một điều khả thi với các học trò của ông thậm chí từ khi còn là học sinh.
Vậy khai thác máy tính như thế nào cho hiệu quả?
Trước hết, đây là nhiệm vụ của Huấn luyện viên. HLV sẽ phải lập được kế hoạch, tổ chức quá trình đào tạo, thiết kế các khóa học trong đó kết hợp được việc khai thác các tài nguyên từ máy tính. Phần mềm là thành phần quan trọng nhất trong quá trình này. Câu lạc bộ Petrosian đã may mắn có mối quan hệ lâu năm với nhà sản xuất phần mềm cờ vua số 1 thế giới-Convekta Ltd. Quá trình đào tạo trong CLB quan tâm đến mỗi cá nhân với các yêu cầu riêng, mỗi lớp có khoảng 3-4 học viên. Chi tiết kế hoạch đào tạo cho các VDV trẻ muốn đạt chuẩn IM được Mikhailova chia sẻ như sau.
Trước hết, VDV phải xác định rõ là để đạt được danh hiệu cao quý đó sẽ phải đi một con đường dài và gai góc. Ngay từ ban đầu đã phải xác định rõ được các giai đoạn và các phương tiện để đạt được mục tiêu trong mỗi giai đoạn và cuối cùng là tới đích. Chỉ có xác định đúng mục tiêu, nhiệm vụ mới đảm bảo được tiến độ và sự thành công của cả kế hoạch
1. Giai đoạn nền tảng với mục tiêu ELO 2200
Đây là giai đoạn cơ sở của kế hoạch, mục tiêu là đạt được ELO xấp xỉ 2200. Giai đoạn này VDV phải chuẩn bị tốt 2 khai cuộc khi cầm đen và 2 khai cuộc khi cầm trắng. Phải làm đúng được 60-70% các bài tập chiến thuật ở mức khó trung bình. Có kiến thức vững về cơ sở chiến lược, ví dụ như cách thức phát triển một hình cờ và các vấn đề liên quan, quen thuộc với 15-20 kế hoạch phổ biến từ các ví dụ kinh điển, biết được các tàn cuộc cơ bản: đánh giá, kế hoạch chơi và các kỹ thuật chiến thuật tiêu chuẩn cho khoảng 250 hình cờ tàn. Tất nhiên, kỹ năng làm việc với máy tính và các phần mềm là phải nắm được.
Quá trình đào tạo được tổ chức phù hợp theo khối lượng học văn hóa ở trường học, điều kiện thể lực của học sinh. Mỗi VDV có một thời khóa biểu riêng biệt. Hàng loạt các giải đấu và đấu tập được thiết kế để kiểm tra kiến thức được học. Sau khi đạt được mức cơ sở này, các VDV sẽ bắt đầu khóa đào tạo 2 năm để đạt được mục tiêu là danh hiệu IM.
Ở thời điểm này, hồ sơ của từng VDV với các đặc trưng riêng của VDV đó đã được xây dựng.
Kế hoạch cho giai đoạn cơ sở (nhằm đạt ELO 2200) được vạch ra như sau:
1. HLV, cùng với học trò xây dựng một nhật ký cá nhân cho kế hoạch đào tạo. Các mục tiêu ngắn hạn, trung hạn và dài hạn cùng với nội dung đào tạo và các giải đấu cần tham gia được xác định.
2. Sử dụng nhật ký học trò, HLV phát triển một thời khóa biểu linh hoạt gồm các tiết học riêng cho học trò đó. Phần mềm của Convekta cho phép tạo ra các hoạt động rất hay cho các VDV và có thể phát hiện được các tiềm năng của VDV.
Vì các VDV gặp rât nhiều vấn đề khác nhau trong các giai đoạn của một ván cờ-khai cuộc, trung cuộc, hay cờ tàn, chương trình sẽ gồm 3 phần:
Giai đoạn chuẩn bị: nắm được các kỹ thuật, kỹ năng cần thiết để tự làm việc được với các hệ thống tím kiếm cơ sở dữ liệu (nếu ở Việt Nam thì hầu hết chúng ta sử dụng chessbase).
Học và làm chủ một số lý thuyết cờ (đòn phối hợp chiến thuật, các phương pháp chơi quan trọng trong tàn cuộc thông qua các ví dụ, lý thuyết và thực hành chơi các khai cuộc). Các tiết học về lý thuyết cờ được đúc rút từ các Đại kiện tướng như Alekhine, M.Tal cũng được sử dụng. Tất cả đều được thực hiện sử dụng các phần mềm thích hợp.
Huấn luyện với các phần mềm chơi cờ có chức năng cần cải thiện (ví dụ đánh với phần mềm để luyện khai cuộc cụ thể nào đó).Với việc sử dụng phần mềm, nhiều năng lực, vấn đề mà các VDV không thể hiện ra ở các giải đấu do nhiều nguyên nhân khác nhau đã được phát hiện rất hiệu quả.
Cụ thể, kế hoạch hàng tuần của một VDV như sau:
Kế hoạch hàng tuần của mỗi VDV
Kế hoạch trên sẽ điều chỉnh phù hợp với đặc điểm của mỗi cá nhân, kết quả thi đấu giải và các nhiệm vụ đã được đặt ra. Mức độ phức tạp của các nhiệm vụ sẽ được thiết lập tùy theo khả năng và tăng từ 10 điểm (với người mới học) tới 90 điểm (mức Kiện tướng/Đại kiện tướng).
2. Giai đoạn từ 2200 đến lúc đạt danh hiệu IM
Kế hoạch cho một VDV để đạt được IM trong 2.5 năm như sau:
1. Ngắn hạn: đạt được danh hiệu FM và ELO 2300 sau 1 năm.
2. Trung hạn: đạt được ELO 2400 sau năm huấn luyện thứ 2 và đạt được IM
Các tiết học và giải đấu cần tham gia được xây dựng chi tiết đến hàng tuần. ́́thời khóa biểu của giai đoạn này gồm:
Giải đấu tham gia phải ít nhất có thời gian 2 tiếng/ván
Thứ 4 hàng tuần: Giải cờ ở câu lạc bộ 10 phút/ván
Thứ 6, 7: Giải cờ ở câu lạc bộ 5 phút/ván
Chủ Nhật: Giải cờ ở câu lạc bộ 15 phút/ván
Làm việc với phần mềm Convekta cùng với HLV và tự nghiên cứu ở nhà
Các yêu cầu năng lực đối với VDV:
Các nhiệm vụ trong chương trình đào tạo 2 năm để đạt được IM phức tạp hơn ở giai đoạn cơ sở rất nhiều. Mục tiêu là đạt được ELO 2400, tương đương với mức IM. Một kỳ thủ trẻ cần có 3-4 khai cuộc cho Trắng và tương tự như thế cho Đen trong kiến thức khai cuộc của mình. Họ phải làm chủ được chiến thuật (90% giải đúng các bài tập phức tạp với chủ đề không biết trước). Hiểu biết rộng về chiến lược (mối liên hệ giữa các yếu tố khi đánh giá một hình cờ như cấu trúc tốt hay sự bố trí các quân trong hình cờ đó; biết hơn 100 kế hoạch điển hình từ các ván đấu kinh điển; làm chủ các kiến thức cơ bản về cờ tàn: đánh giá, kế hoạch chơi, phương pháp chiến thuật tiêu chuẩn từ khoảng 600 hình cờ tàn; làm chủ các kỹ năng sử dụng máy tính và các phần mềm quan trọng về cơ sở dữ liệu và phần mềm đấu luyện)
Cụ thể về kế hoạch và quá trình chuẩn bị như sau.
Khi lập kế hoạch cho khối lượng công việc của từng VDV, cần phải lưu ý đến phong cách, kết qủa thi đấu giải và mục tiêu cần đạt được của mỗi VDV đó. Phần mềm có thể sử dụng cho các việc sau:
- Luyện và hoàn thiện khả năng tính tóan
- Giải bài tập phối hợp
- Giải các bài tập cờ tàn kết hợp chiến thuật
- Giải các ví dụ chiến lược
- Nghiên cứu các hình cờ điển hình ở trung cuộc
- Nghiên cứu các bài tấn công điển hình trong nhập thành trái chiều
- Nghiên cứu các phương pháp điển hình trong chơi khai cuộc
- Phát triển chi tiết hệ thống khai cuộc và xây dựng kế hoạch cho chuyển sang trung cuộc.
Quá trình huấn luyện này bao gồm cả tham gia các giải đấu để kiểm tra khả năng áp dụng kiến thức và hệ thống khai cuộc của VDV. Tham gia vào các giải cờ nhanh với 10, 15 hay 20 phút rất có ích cho việc này.
Trong khoảng thời gian 2 năm này, công việc đánh giá kết quả cần được thực hiện theo các giai đoạn. Thực tiễn đã cho thâý kiến thức thu được của quá trình sẽ cho kết quả trong thực hành thi đấu sau khoảng 5-6 tháng. Vì thế, nên chia 2 năm thành 4 giai đoạn. Kết quả sau mỗi giai đoạn sẽ được đánh giá ̣́thông qua các giải đấu đã tham gia. Ngoài ra, kết quả học tập còn được đánh giá qua giải các bài tập trên máy tính sử dụng các phần mềm như “Strategy”, “Encyclopedia of Middle Game I II III”, “Endgame Chess Training”...
Kế hoạch huấn luyện sử dụng máy tính này đã được GM Mikhailova áp dụng cho các học trò và đã chứng minh được thành công. Sau khi đạt được ELO 2200, chương trình huấn luyện với phần mềm Convekta trong 2 năm đã đưa 3 VDV đạt được danh hiệu IM (tại thời điểm năm 2000).
Để tổng kết bài chia sẻ này, có một số vấn đề có thể rút ra:
Việc áp dụng công nghệ thông tin (máy tính, phần mềm) vào đào tạo cờ vua là điều cầnthực hiện càng sớm, càng tốt. Ngay bản thân các gia đình có con học cờ vua cũng nên chú ý. Chi phí cho phần mềm cờ vua tốt so với chi phí thuê huấn luyện viên thì vẫn còn rẻ hơn nhiều.
Các HLV cần nghiên cứu để xây dựng được các chương trình đào tạo khai thác được các phần mềm cờ vua và hệ thống cơ sở dữ liệu.
Việc đào tạo để các VDV sử dụng hiệu quả các phần mềm để có thể tự học một phần ở nhà là rất cần thiết. Phần mềm ChessBase, Fritz, Chess Master, Ct-ART...là các phần mềm mà các VDV phải biết sử dụng. Nguồn: sưu tầm
